BỆNH ĐA U TỦY

BS Nguyễn Tuấn Khôi Báo Thuốc và Sức Khỏe 15/7/2015, bút danh BS Nguyên Duy

Đa u tuỷ là bệnh ung thư của tương bào (plasma cell). Tương bào là một loại tế bào bạch cầu được sản xuất từ trong tuỷ xương nên bệnh này biểu hiện bằng triệu chứng ung thư của các xương trong cơ thể.

Bệnh xảy ra cùng một lúc ở nhiều xương trong cơ thể nên gọi là đa u tuỷ.  

Nhiều người hay lầm lẫn tuỷ sống và tuỷ xương. Tuỷ sống là một bó dây thần kinh chạy dọc từ não xuống xương cùng và nằm trong lõi của cột sống do vậy tuỷ sống không phải là một phần của xương. Tuỷ xương lại là một thành phần của xương, đó là phần lõi của xương gồm phần lớn là tế bào máu gốc để tạo ra các tế bào máu gốc của cơ thể.

Otto Kahler (1849-1893), một bác sĩ người Áo là người đầu tiên phát hiện, mô tả và tìm ra bản chất của bệnh đa u tuỷ nên bệnh này còn có tên là bệnh Kahler.

Trong bệnh đa u tuỷ, các tương bào bất thường được tạo ra rất nhiều làm cho việc tạo ra các loại tế bào tế bào máu khác bị giảm đi.

-  Giảm hồng cầu khiến bệnh nhân thiếu máu nên xanh xao, mệt mỏi.

-  Giảm tiểu cầu khiến bệnh nhân khó tự cầm máu nên bệnh nhân hay nổi những mảng bầm máu dưới da.

-  Giảm bạch cầu khiến bệnh nhân dễ bị nhiễm trùng nên hay sốt.

Các tương bào bất thường được tạo ra rất nhiều cũng làm cho xương bị huỷ hoại nên bệnh nhân bị đau xương, can xi từ xương được đưa vào trong máu gây tình trạng tăng can xi trong máu. Tăng can xi trong máu lại gây ra nhiều hậu quả: chán ăn, buồn ói, ói, khát nước nhiều, đái nhiều, mệt mỏi, yếu cơ bắp.

Tương bào bình thường  được tạo thành từ tế bào bạch cầu, khi bị nhiễm trùng, một số bạch cầu B chuyển dạng thành tương bào. Tương bào tạo ra kháng thể để chống lại vi trùng, siêu vi trùng. Tương bào bị ung thư cũng sản xuất ra một loại kháng thể là protein M, loại kháng thể này không giúp ích gì cho cơ thể trong việc chống lại vi trùng, siêu vi trùng, trái lại chúng còn gây hại cho cơ thể. Nồng độ protein M tăng cao trong máu sẽ gây hại cho thận. Hình 1

Như vậy đa u tuỷ là loại ung thư của tương bào nhưng lại có ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể khiến cho triệu chứng rất đa dạng khiến cho các bác sĩ rất khó nghĩ tới chẩn đóan này khi gặp bệnh nhân. Chính vì vậy, trong các sách khoa bằng tiếng Anh người ta tóm gọn các triệu chứng của bệnh nhân qua một từ dễ nhớ là CRAB. Với C là calcium  tức là tăng canxi trong máu. R là renal failure tức là suy thận, A là anemia tức là thiếu máu, B là bone tức là đau xương. Tất nhiên đây chỉ là tóm tắt các triệu chứng chính yếu của bệnh nhân thôi, bệnh nhân bị đa u tuỷ còn có thể có những triệu chứng khác nữa như sốt.

Chẩn đoán bệnh đa u tuỷ

Chẩn đoán bệnh đa u tuỷ rất khó, các triệu chứng trong nhóm CRAB có thể xuất hiện không cùng lúc hoặc không tương xứng.

Có khi bệnh nhân đến bệnh viện vì gẫy xương sau một va chạm rất nhẹ, chụp X quang thấy có hình ảnh xương bị huỷ, như vậy bệnh nhân đã có triệu chứng B. BS sẽ tiếp tục “truy tìm” những triệu chứng còn lại C, R, A.

Có khi bệnh nhân đến khám vì mệt mỏi kéo dài, BS cho xét nghiệm phát hiện thiếu máu. Thiếu máu lại có rất nhiều nguyên nhân mà bác sĩ phải đi tìm, trong đó có bệnh đa u tuỷ.

Có khi bệnh được phát hiện tình cờ các protein bất thường trong máu khi bệnh nhân thử máu để chẩn đoán bệnh khác.

Ngay cả khi bệnh nhân có đầu đủ bốn triệu chứng CRAB, chẩn đoán bệnh đa u tuỷ vẫn chưa thể xác định. BS phải tiếp tục thêm bằng chứng với các xét nghiệm.

Các xét nghiệm để chẩn đoán bệnh đa u tuỷ

1. Thử máu để định lượng  protein M, beta-2-microglobulin, các protein chuỗi nhẹ. Nếu nồng độ chất này cao hơn mức bình thường là một dấu hiệu làm nghi ngờ bệnh đa u tuỷ.
2. Chọc sinh thiết tuỷ xương: Dùng một kim đặc biệt đâm xuyên qua da, cơ, rồi đến xương chậu. Kim này có lõi to, có thể mang theo một mảnh gồm xương, tuỷ xương lúc rút ra. Mảnh xương, tuỷ xương này sẽ được gởi về phòng xét nghiệm để tìm các tế bào bất thường. Hình 2
   
3. Chụp X quang: Khi nghĩ tới chẩn đoán đa u tuỷ, bác sĩ sẽ rà tìm những xương nào trong cơ thể  bị đau để khảo sát bằng X quang xem có bị huỷ xương hay không. Bệnh đa u tuỷ phần lớn là có rất nhiều ổ huỷ xương. Chụp MRI để khảo sát cột sống. Hình 3: X quang xương cánh tay và cẳng tay cho thấy nhiều ổ huỷ xương do bệnh đa u tuỷ.
   
4. Thử máu để xác định số lượng hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu. Trong bệnh này số lượng thường giảm.
5. Thử máu để định lượng can xi, albumin: Trong bệnh này can xi sẽ tăng, albumin sẽ giảm hơn bình thường.

Nếu có các triệu chứng sau, bạn nên đến khám bác sĩ

-          Đau xương, đặc biệt là cột sống hoặc xương sườn

-          Dễ bị gẫy xương.

-          Sốt không rõ nguyên nhân.

-          Chảy máu khó cầm, có vết bầm do tụ máu dưới da.

-          Suy nhược cơ thể.

Sau khi chẩn đoán xác định bệnh đa u tuỷ, bác sĩ sẽ xếp giai đoạn của bệnh nhằm mục đích tiên lượng bệnh.  Bệnh được chia làm 3 giai đoạn dựa vào nồng độ của hai chất trong máu là  beta-2-microglobulin và albumin.

Điều trị

Có 8 phương pháp điều trị, bác sĩ có thể áp dụng một hay nhiều phương pháp cho một bệnh nhân.:

1. Hoá trị: Dùng các thuốc dạng uống hoặc truyền vào tĩnh mạch, thuốc này theo mạch máu đi khắp cơ thể, tại tuỷ xương chúng sẽ làm tiêu diệt những tương bào ác tính đang phân chia rất nhanh.
2. Corticoide: Là các loại thuốc được biết tới với tác dụng kháng viêm nhưng trong bệnh này, thuốc sẽ ngăn cản sự sinh sản của tương bào.
3. Điều trị đúng mục tiêu (targeted therapy): Các loại thuốc chỉ tập trung vào những mục tiêu mà chỉ những tế bào ung thư mới có còn tế bào bình thường không có. Phương pháp điều trị này không làm hại đến các tế bào bình thường. Các thuốc ức chế mục tiêu phân tử mang tên proteasome, mục tiêu này  trong tương bào ác tính nhờ vậy ngăn cản được việc sinh sản của tương bào ác tính. Đây là phương pháp điều trị rất mới, các thuốc bortezomib and carfilzomib mới chỉ được công nhận từ khoảng 3 năm qua.
4. Hoá trị liều cao và ghép tế bào máu gốc tự thân: Ghép tế bào máu gốc tự thân là phương pháp tránh tác dụng phụ suy tuỷ của hoá trị, nhờ vậy liều thuốc hoá trị sẽ được nâng cao giúp diệt được nhiều tế bào ung thư hơn.
5. Điều trị sinh học(biologic therarapy) Phương pháp sử dụng các thuốc kích thích hệ miễn dịch để chống lại ung thư. Gồm các thuốc thalidomide, lenalidomide, interferon.
6. Xạ trị
7. Phẫu thuật

Điều trị bằng thuốc là phương pháp điều trị chính trong bệnh đa u tuỷ.

Nếu bệnh nhân không có triệu chứng thì sẽ được theo dõi sát mà không cần điều trị ngay.

Ngoài 8 phương pháp điều trị nói trên, bệnh nhân cũng được điều trị chăm sóc nâng đỡ: truyền máu nếu thiếu máu, thuốc giảm đau nếu đau, kháng sinh nếu bị nhiễm trùng.

Tiên lượng

Bệnh nhân có sống lâu hay không ngoài việc được điều trị thích hợp còn phụ thuộc vao giai đoạn bệnh Thống kê cho biết: giai đoạn 1 sống trung bình 5 năm, giai đoạn 2 sống trung bình 4 năm, giai đoạn 3 sống trung bình 3 năm.

BS NGUYÊN DUY