CHẤT HÓA HỌC TRONG MÔI TRƯỜNG SỐNG VÀ BỆNH UNG THƯ

(Bài đăng của BS Nguyễn Tuấn Khôi trên Báo Thuốc và Sức Khỏe 1/5/2015, bút danh BS Nguyên Duy)

Môi trường sống của chúng ta có rất nhiều chất hóa học tiềm ẩn nguy cơ gây ung thư. Những chất đó là gì? Gây ra những loại ung thư gì? Làm sao để né tránh chúng?

Chất hóa học trong môi trường có thể làm hư hại DNA của tế bào bình thường biến tế bào bình thường thành tế bào ung thư. Bài này chỉ đề cập đến các chất phổ biến nhất trong số rất nhiều chất.

1. Amiăng:

Chất này còn có tên gọi là asbestos,  có cấu trúc dạng sợi, ít bị mài mòn, cách điện, cách nhiệt nên được dung làm tấm lợp nhà (tôn xi măng), thắng xe, vách nhà, vật cách điện. Các vật liệu có amiăng  khi bị nghiền nát sẽ sinh ra các sợi nhỏ bay vào không khí, con người hít phải các sợi amiăng này sẽ bị ung thư phổi, ung thư màng phổi. Những công nhân làm trong các nhà máy sản xuất có chất amiăng có nguy cơ bị bệnh rất cao vì họ hít phải một lượng lớn bụi amiăng trong mộ thời gian dài. Lợp mái nhà bằng tôn xi măng có nguy cơ gây ung thư  hay không thì cũng chưa biết được vì tôn xi măng có sinh ra nhiều bụi amiăng hay không ?

Người ta ước tính là sau thảm họa do tấn công vào Trung tâm Thương mại Thế giới (WTC) tại thành phố New York ngày 11 tháng 9 năm 2001 vì amiăng được sử dụng trong việc xây dựng Tháp Bắc của WTC, khi tòa nhà bị tấn công, hàng trăm tấn amiăng đã được thải vào khí quyển. Những người có nguy cơ cao bao gồm các nhân viên cứu hỏa, cảnh sát, y tá, công nhân xây dựng, và các tình nguyện viên làm việc trong các đống đổ nát, cư dân ở gần tòa tháp WTC và những người tham dự các trường học gần đó. Những người này đang được được y tế Mỹ theo dõi sát.

2. Aflatoxin
Aflatoxin là tên gọi chung của nhiều  độc tố được sản xuất bởi một số loại nấm mốc, loại nấm mốc này thường sống trên các cây trồng như bắp, đậu phộng, hạt bông gòn... Tên của loại nấm mốc này là Aspergillus, chúng thường sống ở những vùng khí hậu nóng, ẩm trên thế giới như nước ta.

Chất aflatoxin do nấm Aspergillus sản xuất có thể gây ô nhiễm cho con người qua  cây trồng trên đồng ruộng, lúc thu hoạch, lúc chế biến và trong quá trình bảo quản.
Mọi người có thể được tiếp xúc với các độc tố aflatoxin do ăn phải sản phẩm thực vật bị ô nhiễm đậu phộng, ăn thịt hoặc các sản phẩm sữa từ những con vật đã ăn thức ăn bị ô nhiễm. Nông dân và công nhân nông nghiệp khác có thể tiếp xúc do hít phải bụi phát sinh trong quá trình xử lý và chế biến các loại cây trồng và thức ăn bị ô nhiễm.
Tiếp xúc với các độc tố aflatoxin có liên quan với tăng nguy cơ ung thư gan.

Khi mua các thực phẩm nói trên cần quan sát xem chúng có bị mốc, đổi màu, nhăn nheo. Đối với thực phẩm đã qua chế biến, nên chọn nhà sản xuất có uy tín.
3. Arsen
Arsen là một chất tự nhiên có trong không khí, nước và đất. Nó cũng có thể được đưa vào môi trường từ một số quy trình nông nghiệp và công nghiệp, như khai thác mỏ và kim loại nấu chảy. Asen có hai hình thức hữu cơ và vô cơ; các dạng vô cơ là độc hại hơn các dạng hữu cơ.

Khói thuốc có nhiều arsen. Trong tự nhiên, có những vùng có mạch nước ngầm với hàm lượng arsen trong đó cao, uống nước từ nguồn này hoặc ăn cây, trái trồng ở vùng đất này cũng làm cho cơ thể tiếp xúc nhiều với arsen. Một số thuốc trừ sâu cũng có hàm lượng arsen rất cao.
Tiếp xúc với hàm lượng lớn, lâu dài với arsen làm tăng nguy cơ ung thư bàng quang (bọng đái). Ngoài ra còn có thể có nguy cơ mắc các bệnh ung thư của da, phổi, đường tiêu hóa, gan, thận, hạch bạch huyết và máu.
Làm thế nào giảm tiếp xúc với arsen ?

Đo hàm lượng arsen trong nước ở từng vùng là biện pháp của các cơ quan hữu trách để bảo vệ sức khỏe cho con người.

4. Benzen

Benzen được tạo ra do con người trong các khói thải từ các nhà máy hóa chất, dược phẩm, khói xe.

Benzen cũng có sẵn trong thiên nhiên: dầu mỏ, cháy rừng, núi lửa.

Con người tiếp xúc với benzen qua không khí bị ô nhiễm chất này. Những công nhân làm trong các nhà máy hóa chất có benzen là người tiếp xúc nhiều nhất với chất này. Khói thuốc lá  chứa nhiều benzen.  Khói xe cũng chứa benzen…

Bezen làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư bạch cầu.

5. Cadmium

Kim loại này thường được dùng để chế tạo pin. Khói thuốc lá cũng có chứa chất này. Người ta có thể hít phải không khí có chứa cadmium (công nhân trong các nhà máy tái chế pin nickel–cadmium - NiCd), hoặc ăn phải thức ăn có nhiễm cadmium từ các cục pin đã phân hủy trong môi trường.

Để giảm thiểu tiếp xúc với cadmium cần bỏ thuốc lá, vứt bỏ các pin cũ cần theo đúng quy trình hướng dẫn để không làm ô nhiễm chất này trong môi trường.

Tiếp xúc với cadmium làm tăng nguy cơ ung thư phổi.

6. Chất 1,3 butadiene

Chất này để sản xuất sản phẩm cao su như vỏ, ruột xe. Các nhà máy sản xuất vỏ ruột xe, khói thuốc lá, khói thải từ xe, đốt vỏ ruột xe trong môi trường… là những nguồn tạo ra 1,3 butadiene làm con người hít phải và tăng nguy cơ bị ung thư bạch cầu.

7. Chất bezidine

Chất này trước kia được dùng trong phòng xét nghiệm y khoa để thử máu, nay chỉ còn được dùng trong nhuộm vải, sợi. Hít phải chất này làm tăng nguy cơ ung thư bàng quang.

8. Formaldehyde (phooc môn)

Chất này được dùng để khử trùng, ướp xác. Hít phải không khí có nhiễm chất này làm gia tăng nguy cơ ung thư hốc mũi và xoang. Công nhân làm trong các nhà máy sản xuất formaldehyde, người hút thuốc nhiều, những người làm trong phòng thí nghiệm, phòng ướp xác là những người tiếp xúc nhiều với nó.

9. Vinyl chloride

Chất này được dùng để sản xuất nhựa PVC làm các chai nhựa, ống hút. Khói thải của các nhà máy sản xuất nhựa là nguồn cung cấp vinyl chloride trong môi trường chủ yếu. Hít phải không khí chứa chất này hoặc uống phải nguồn nước có chất này làm tăng nguy cơ ung thư gan, não, phổi, bạch cầu, hạch. Khói thuốc lá cũng có chất này.

10. Radon

Radon là chất khí có hoạt tính phóng xạ tạo ra do các chất phóng xạ như uranium, radium có lẫn trong đất đá. Trong môi trường tự nhiên, chất này chiếm một lượng rất nhỏ nên không ảnh hưởng đến con người. Tuy nhiên ở những nơi thông thoáng kém như ở hầm mỏ, chất này tập trung với một hàm lượng cao hơn.

11. Nhựa than (coal tar):

Là chất dẻo và dính được sản xuất từ than đá, chất này thường được dung phủ lên lớp nhựa đường đang nóng để làm bóng mặt đường. Hơi nhựa than có chứa nhiều chất nguy hiểm như bezen, nếu thường xuyên hít phải sẽ làm tăng nguy cơ ung thư phổi.

12. Bụi gỗ, bụi đá

Thợ mộc, thường xuyên hít phải bụi gỗ do cưa gỗ làm tăng nguy cơ ung thư hốc mũi, ung thư xoang.

Thợ cắt đá thạch anh do thường xuyên hít phải các tinh thể silic dưới dạng bụi nhỏ làm tăng nguy cơ ung thư phổi.

Trên đây là một loạt các chất làm tăng nguy cơ gây ung thư, tôi xin nhấn mạnh là những chất này làm tăng nguy cơ gây ung thư chứ không phải là chất gây ung thư. Chất làm tăng nguy cơ ung thư giống như những người lái xe ẩu trên đường, những người này làm tăng nguy cơ gây tai nạn cho người khác chứ không phải là chắc chắn những người lái xe ẩu sẽ gây tai nạn cho bất cứ ai đi gần họ. Vì vậy nếu ai đã có một vài lần tiếp xúc với các chất nói trên thì chớ nên hoảng sợ.

Nói chung, chúng ta có thể né tránh tiếp xúc với các chất làm tăng nguy cơ gây ung thư nếu như chú ý những điều sau:

- Thuốc lá tuy nhỏ nhưng lại có có chứa quá  nhiều hóa chất độc hại hơn bất cứ nhà máy hóa chất nào. Không hút thuốc lá và tránh hít phải khói thuốc lá biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ ung thư.

- Các nhà máy hóa chất là nơi thải ra môi trường nhiều loại hóa chất độc hại không nên sinh sống gần các nhà máy này.

- Các công nhân làm trong các nhà máy có các chất làm tăng nguy cơ ga6uy ung thư lại là những gười khó né tránh nhất. Các công nhân này nên chú ý sử dụng các phương tiện bảo hộ lao động, khám sức khỏe định kỳ.