Ung Thư Buồng Trứng

(BS Nguyễn Tuấn Khôi, đã đăng báo Thuốc và Sức Khoẻ tháng 12/2018, bút danh BS Nguyên Duy)

Chúng ta hãy nghe bà X, một bệnh nhân ung thư buồng trứng kể lại diễn tiến bệnh:

“Lúc đầu thấy bụng ngày càng bự ra, nghĩ là mình mập nên không lo lắng gì hết. Hai tháng sau bụng to hơn nhiều, cứ nghĩ mình có thai nên xấu hổ không dám ra đường vì mình đã 55 tuổi rồi mà có thai, kỳ quá!”.

Nhưng rồi bụng căng quá mức, bà X không chịu nổi nên mới đến bệnh viện. Bác sĩ chẩn đoán bà X bị ung thư buồng trứng.

Buồng trứng là gì?

Mỗi phụ nữ đều có hai buồng trứng nằm hai bên tử cung, ở vùng chậu. Buồng trứng có hình dạng và kích thước giống như hạt chôm chôm. Mỗi buồng trứng có chứa hàng triệu tế bào để tạo ra trứng. Đến ngày rụng trứng, thường là giữa kỳ kinh, một trứng rụng sẽ theo vòi trứng di chuyển đến tử cụng để sẵn sàng thụ thai.(H1)

Ung thư buồng trứng là gì?

Buồng trứng bao gồm những tế bào mầm để tạo trứng, nếu các tế bào mầm này bị ung thư thì gọi là ung thư tế bào mầm của buồng trứng.

Bao bọc buồng trứng là một lớp tế bào biểu mô, nếu các tế bào này bị ung thư thư thì gọi là ung thư biểu mô buồng trứng.

Vì ung thư tế bào mầm buồng trứng hiếm gặp nên khi nói ung thư buồng trứng thường được hiểu là ung thư biểu mô buồng trứng.

Diễn tiến và triệu chứng của ung thư buồng trứng

Khi khối u chỉ vài centimet, bệnh nhân sẽ không có triệu chứng gì cả.

Khi khối u lớn đáng kể có thể sẽ gây đau hoặc nặng vùng dười rốn. Cũng có khi bệnh nhân tự sờ thấy một khối u ở bụng.

Nếu u chèn ép vào các cơ quan vùng chậu sẽ gây triệu chứng của các cơ quan đó: chèn ép vào ruột làm bệnh nhân đầy bụng hoặc đi cầu khó khăn; chèn ép vào bọng đái gây tiểu nhiều lần hoặc tiểu khó. Các tế bào ung thư buồng trứng có thể rời khỏi buồng trứng để gieo rắc lên màng bụng rồi kích thích màng bụng tiết dịch. Dịch được tiết ra nhiều và nhanh khiên bụng to lên giống như có thai trong trường hợp của bà X.

Ung thư buồng trứng cũng có thể di căn đến gan, phổi, xương và thể hiện triệu chứng ở những cơ quan này.

Điều không may là khi có triệu chứng thì bướu đã khá lớn và những triệu chứng của ung thư buồng trứng là triệu chứng của những cơ quan khác nên ung thư buồng trứng hiếm khi được chẩn đoán ở giai đoạn sớm.

Chẩn đoán ung thư buồng trứng

Có khối u buồng trứng thì cũng chưa chắc là ung thư buồng trứng. Đôi khi chỉ là u nang tức là một bọc ở buồng trứng bên trong có chứa dịch hoặc có khi là nang chức năng tức là những khối lành tính của buồng trứng thay đổi kích thước theo chu kỳ kinh nguyệt. Khi nghi ngờ bệnh nhân bị ung thư buồng trứng bác sĩ sẽ lần lượt thực hiện các bước chẩn đoán như sau:

1. Khám vùng bụng:

Bằng cách khám vùng bụng bằng tay, bác sĩ có thể phát hiện khối u hoặc dịch trong bụng nếu khối u lớn và dịch nhiều.

2. Khám vùng chậu

Khám bằng cả hai tay, một tay trong âm đạo một tay ở bụng cho phép phát hiện được u buồng trứng có kích thước nhỏ đồng thời đánh giá được tử cung, bọng đái xem u buồng trứng có ảnh hưởng đến chúng hay không. (H2)

3. Đo nồng độ chất CA125 trong máu

CA125 thường tăng trong máu ở người bị ung thư buồng trứng.

4. Siêu âm

Máy siêu âm có một đầu dò phát ra âm thanh tần số cao, âm thanh này phát ra, va chạm vào khối u rồi dội lại, đầu dò đón nhận âm thanh dội lại rồi phân tích âm thanh và chuyển đổi âm thanh này thành hình ảnh. Vì khối u, dịch, các cơ quan trong cơ thể có mức độ dội âm khác nhau nên nhờ siêu âm có thể phát hiện được khối u.

5. Chụp CT scan

Máy CT phát tia X chiếu xuyên thấu qua cơ thể dưới nhiều góc cạnh khác nhau rồi ghi lại thành hình ảnh cắt lớp cơ thể. Bệnh nhân được tiêm thuốc cản quang nên hình ảnh mạch máu sẽ hiện rõ trên hình chụp. Các khối u ung thư thường có nhiều mạch máu nuôi nên sẽ hiện lên rất rõ khi được chụp CT có tiêm thuốc cản quang.Dùng máy phát tia X chiếu xuyên thấu qua cơ thể dưới nhiều góc cạnh khác nhau rồi ghi lại thành hình ảnh cắt lớp cơ thể. Bệnh nhân được tiêm thuốc cản quang nên hình ảnh mạch máu sẽ hiện rõ trên hình chụp. Các khối u ung thư thường có nhiều mạch máu nuôi nên sẽ hiện lên rất rõ khi được chụp CT có tiêm thuốc cản quang.

6. Chụp MRI

Giống như CT scan, MRI cũng tạo được hình ảnh cắt lớp cơ thể và cũng dùng chất cản tia bơm vào mạch máu để làm rõ khối u. MRI sử dụng từ trường chứ không phải tia X nên không gây hại cho bệnh nhân.

Khám lâm sàng, thử máu xác định nồng độ CA125, siêu âm, chụp CTscan, chụp MRI giúp bác sĩ có nhiều bằng chứng nghi ngờ ung thư buồng trứng nhưng không thể xác định chắc chắn ung thư buồng trứng. Muốn xác định chắc chắn ung thư buồng trứng thì phải sinh thiết khối u, nhưng vì khối u lại nằm trong ổ bụng nên muốn sinh thiết thì phải mổ bụng vì vậy phẫu thuật ung thư buồng trứng gồm cả mục đích chẩn đoán lẫn điều trị.

Các giai đoạn của ung thư buồng trứng

Ung thư buồng trứng chia làm 4 giai đoạn

Giai đoạn 1: Bướu chỉ ở buồng trứng

Giai đoạn 2: Bướu lan tràn vùng chậu

Giai đoạn 3: Bướu lan tràn khắp bụng

Giai đoạn 4: Bướu buồng trứng di căn đến những cơ quan khác

Điều trị ung thư buồng trứng

Phẫu thuật và hóa trị là hai phương pháp điều trị chủ yếu của ung thư buồng trứng

Phẫu thuật

Phẫu thuật ung thư buồng trứng rất “mạnh tay”, toàn bộ tử cung, hai buồng trứng sẽ được cắt bỏ. Mạc nối lớn ở vùng bụng trên cũng được cắt bỏ để ngăn ngừa tái phát.

Đối với những trường hợp nặng, bướu lan tràn ổ bụng với nhiều u nhỏ, bác sĩ phải cố gắng lấy càng nhiều càng tốt.(H3)

Hóa trị

Các tế bào ung thư sinh sản rất nhanh bằng cách phân đôi tế bào, y khoa gọi là nguyên phân. Các thuốc hoá trị ngăn cản tế bào phân chia nên có thể đẩy lui sự phát triển của tế bào ung thư.

Hầu hết các trường hợp ung thư buồng trứng tuy đã được mổ lấy hết bướu vẫn cần phải hóa trị sau mổ để ngăn ngừa tái phát.

Những trường hợp bướu không thể mổ ngay, hóa trị trước khi mổ vài đợt, mỗi đợt cách nhau 3 - 4 tuần sẽ làm khối bướu nhỏ lại làm cho mổ dễ dàng hơn.

Thuốc hóa trị đa số được đưa vào cơ thể qua đường tĩnh mạch. Thuốc hóa trị chủ yếu của ung thư buồng trứng là carboplatin hoặc cisplatin các thuốc này phải được phối hợp với các thuốc khác như paclitaxel, docetaxel... để tăng hiệu quả.

Khoảng năm năm trở lại đây, việc bổ xung thuốc chống sinh mạch bevacizumab làm cho hiệu quả của hóa trị tăng lên rõ rệt.

Có thể tầm soát để phát hiện sớm ung thư buồng trứng hay không?

Với mong muốn phát hiện ung thư buồng trứng ở giai đoạn sớm để giúp bệnh nhân có thể được chữa trị có hiệu quả và sống lâu hơn người ta đã tiến hành các chương trình tầm soát cho các phụ nữ hơn 50 tuổi. Các phương tiện tầm soát được sử dụng gồm: khám vùng chậu, siêu âm, CA125. Điều không vui cho chúng ta là các chương trình này chưa chứng tỏ lợi ích. Lý do là vì đã có nhiều trường hợp lầm lẫn giữa bướu lành và bướu ác nếu chỉ dực vào các phương tiện chẩn đoán kể trên.

Tại sao lại bị ung thư buồng trứng?

Một số yếu tố khiến một số phụ nữ dễ mắc bệnh ung thư buồng trứng hơn những người khác, y khoa gọi là yếu tố nguy cơ.

1. Phụ nữ nào đã từng bị ung thư vú sẽ dễ mắc thêm bệnh ung thư buồng trứng.

2. Phụ nữ có mẹ hoặc chị, em gái mắc bệnh ung thư buồng trứng.

3. Phụ nữ dùng hormone để điều trị.

4. Mang gene BRCA1, BRCA2

Nhưng lại có một số yếu tố giúp cho phụ nữ khó mắc bệnh ung thư buồng trứng hơn những người khác:

1. Dùng thuốc ngừa thai

2. Thắt ống dẫn trứng

3. Đã từng sanh đẻ

4. Có cho con bú

Phòng ngừa ung thư buồng trứng

Cách đây hai năm, diễn viên điện ảnh nổi tiếng Angielina Jolie tự nguyện để bác sĩ cắt bỏ hai buồng trứng để ngăn ngừa ung thư. Các chuyên gia trong lãnh vực ung thư phụ khoa đã cho Angelina Jolie biết là xét nghiệm chứng tỏ cô mang gene BRCA-1 bị đột biến và điều này đồng nghĩa với nguy cơ bị ung thư buồng trứng là 50% và ung thư vú là 87%. Về tiền sử bệnh lý gia đình của cô cũng làm cho các chuyên gia lo lắng: mẹ của cô đã chết vì ung thư buồng trứng lúc 49 tuổi, bà ngoại cũng chết vì ung thư buồng trứng, dì của cô thì lại chết vì ung thư vú.

Gene BRCA là gì ?

BRCA viết tắt của chữ Breast Cancer (ung thư vú). Hai gene BRCA-1 và BRCA-2 là những gene có ích của cơ thể. Trong cơ thể của người bình thường thì hai gene này tạo ra các loại protein để sửa chữa những tổn thương DNA của những tế bào khác. Những tổn thương DNA của tế bào rất đa dạng, một số tổn thương làm cho tế bào trở thành tế bào ung thư. Do vậy nói cho dễ hiểu thì gene BRCA-1 và BRCA-2 là gene ngăn ngừa ung thư. Khi một trong hai gene này bị đột biến (như trường hợp của Angelina Jolie) thì rất dễ mắc bệnh ung thư vú và buồng trứng.

Những dấu hiệu nào nghi ngờ ung thư buồng trứng?

Ở những phụ nữ trên 40 tuổi, nếu thấy những dấu hiệu sau đây thì nên đi khám bệnh:

Bụng to dần

Đau hoặc cảm giác nặng vùng bụng dưới rốn.

Đầy bụng,táo bón kéo dài.

Tự sờ thấy khối u ở bụng.