BỊ UNG THƯ, CÓ NÊN MỔ?

BỊ UNG THƯ, CÓ NÊN MỔ?

BS Nguyễn Tuấn Khôi

(đã đăng báo Thuốc và Sức Khỏe, bút danh BS NGUYÊN DUY)

Hôm nay bệnh viện của tôi tiếp nhận một trường hợp ung thư vú, bà Y 56 tuổi, rất yếu, phải ngồi xe lăn, khối chiếm toàn bộ vú, lở loét, khối hạch ở nách tấy đỏ cứng như đá chèn ép mạch máu làm cho cánh tay sưng phù gấp đôi bình thường, nhìn vẻ mặt cũng biết bà đang rất đau. Xem hồ sơ thì thấy cách đây 1 năm bà đã nhập viện rồi, bệnh viện chuẩn bị mổ nhưng chưa kịp mổ bà đã tự ý bỏ điều trị.

-          Tại sao? Tôi hỏi

-          Tôi ân hận quá bác sĩ ơi, hồi đó mà nghe lời bác sĩ thì bây giờ tôi đâu thê thảm như vầy. Nghe nhiều người can ngăn đừng mổ, ung thư mà đụng dao, đụng kéo thì nó chạy tùm lum.

Nhiều năm qua làm bác sĩ ung thư tôi nghe câu này rất nhiều và chứng kiến vì câu này đã hại biết bao nhiêu bệnh nhân đáng thương.

“Ung thư mà đụng dao, đụng kéo thì nó chạy tùm lum” đúng hay sai?

Câu này vừa đúng vừa sai.

-          Đúng là vì cách đây vài chục năm, khi chuyên khoa ung thư chưa mạnh, bác sĩ ít nên phải “bao” nhiều chuyên khoa khác nên cũng có nhiều trường hợp mổ ung thư không đúng cách nên thay vì cứu bệnh nhân lại hại bệnh nhân thêm.

Nhưng cũng có trường hợp trước khi mổ, bệnh đã di căn nhiều nơi rồi, bác sĩ mổ cũng chỉ để sinh thiết một phần khối u để làm thử nhiệm xác định ung thư chứ không nhằm mục đích chữa khỏi nên sau mổ bệnh vẫn tiếp tục phát triển và di căn xa.

-          Sai là vì phẫu thuật hay mổ là một phương pháp hiệu quả nhất để cứu sống bệnh nhân ung thư ở giai đoạn sớm. Điều này đã được chứng minhtrong y học từ lâu lắm rồi.

 Nhưng mổ ung thư đúng cách là sao ?

Muốn mổ đúng cách, trước hết phẫu thuật viên phải có kiến thức tối thiểu về diễn tiến tự nhiên của ung thư . Khi nói đến ung thư, bác sĩ chuyên khoa thường quan tâm đến ba chữ T, N và M.

T là tumor tức là khối bướu

N là node tức là hạch

M metastasis tức là di căn

Ban đầu ung thư chỉ là khối bướu(T)  mà thôi, sau đó bướu lớn dần, xâm lấn vào mạch bạch huyết , các tế bào ung thư theo dòng bạch huyết đến các hạch bạch huyết tại vùng để tạo nên một khối hạch di căn (N) – đây chính là trường hợp của bà Y, ban đầu chỉ có bướu (T) không chịu điều trị mà lại đắp lá cây làm bướu tăng kích thước và loét ra da. Nhưng nguy hiểm hơn cả là bướu xâm lấn đến mạch máu rồi tế bào ung thư theo dòng máu đến các cơ quan khác tạo nên một hoặc nhiều khối u thứ phát hay còn gọi là di căn hay giai đoạn cuối trong ung thư.

Cách thức phẫu thuật có liên quan đến ba chữ T,N,M này sao?

Đúng vậy. Phẫu thuật viên ung thư phải biết đến nhiều nguyên tắc lớn trước khi phẫu thuật. Hai nguyên tắc lớn nhất là:

Thứ nhất: Mổ ung thư ở giai đoạn sớm không bao giờ cắt ngang khối bướu, phẫu thuật phải đủ rộng để đạt được mục đích tận gốc.

Nếu cắt ngang khối bướu, tế bào ung thư sẽ gieo rắc xung quanh làm tăng thêm giai đoạn ung thư. Mổ ung thư  ở giai đoạn sớm không bao giờ chỉ lấy khối u mà phải phẫu thuật tận gốc, cắt đủ rộng quanh khối u một khoảng cách an toàn vì xung quanh khối u có rất nhiều tế bào ung thư mới hình thành, mắt thường không thể thấy được.

Có khi phải cắt cả cơ quan có bướu. TD: ung thư vú thường được cắt toàn bộ một bên vú; ung thư bao tử, cắt đến 2/3 bao tử…

Thứ hai: Phải hiểu rõ diễn tiến sinh học theo T,N,M của từng loại ung thư để có phẫu thuật đúng mức theo từng trường hợp.

Ung thư vú, tuy khối u nhỏ nhưng phẫu thuật thường rất lớn: cắt bỏ toàn bộ vú, nạc hạch nách. Lý do: chúng ta biết rõ diễn tiến của ung thư vú là thường lan rộng tại bướu (T) lại hay di căn đến hạch nách. Nếu ung thư vú chỉ được mổ lấy trọn khối bướu thôi thì sẽ rất mau chóng tái phát hoặc di căn xa.

Ngược lại, ung thư da (loại carcinoma tế bào gai), ở cánh tay chẳng hạn, chỉ cần mổ cắt hơi rộng quanh khối u là đủ vì loại ung thư này có bướu phát triển chậm, ít khi nào di căn đến hạch nách nên đa số không cần phải nạo hạch nách.

Như vậy phẫu thuật xem ra là một  “vũ khí lợi hại” giúp cứu sống tính mạng của bệnh nhân ung thư giai đoạn sớm!

Đúng vậy! Nhưng không phải chỉ có vậy. Phẫu thuật ung thư còn nhiều mục đích khác

(1)    Phẫu thuật giảm bớt triệu chứng:

Khi ung thư đã ở giai đoạn “nặng”, không thể phẫu thuật tận gốc để chữa khỏi, vẫn có thể mổ nhằm giải quyết tạm thời các triệu chứng

Ung thư đại tràng, khối u làm tắc ruột, nếu không lấy được khối u vẫn có thể mổ để đưa đoạn ruột trên khối  u ra ngoài, gọi là hậu môn nhân tạo.

Ung thư lưỡi đang chảy máu, đe dọa tính mạng bệnh nhân, phẫu thuật vào vùng cổ bên để tìm động mach cảnh ngoài, cột động mạch này máu sẽ ngừng chảy.

Có khi phẫu thuật chỉ là rạch một đường nhỏ ở bụng nhằm đặt một ống thông vào bao tử  để có thể bơm thức ăn vào trong các trường hợp ung thư thực quản gây tắc nghẽn hoàn toàn việc nuốt thức ăn.

(2)    Phẫu thuật để chẩn đoán:  

Có khi trước khi mổ, bác sĩ cũng chưa biết bướu lành tính hay ác tính. Phẫu thuật nhằm sinh thiết khối u; có thể lấy trọn khối u hoặc một phần rồi gởi về phòng xét nghiệm, bác sĩ chuyên khoa giải phẫu bệnh sẽ xem xét các tế bào và cách sắp xếp của chúng qua kính hiển vi rồi kết luận xem lành tính hay ác tính.

(3)    Phẫu thuật giảm tổng khối bướu:

Khi phẫu thuật không thể tận gốc, có thể lấy càng nhiều bướu càng tốt để nhẹ gánh cho các phương pháp điều trị tiếp theo như hóa trị hay xạ trị.

(4)    Phẫu thuật tạo hình:

Phẫu thuật ung thư thường  gây biến dạng cơ  thể nên thường tiếp sau đó là phẫu thuật tạo hình nhằm phục hồi lại hình dáng, chức năng của cơ quan bị cắt bỏ. TD phẫu thuật tạo hình vú sau khi đã cắt bỏ toàn bộ vú.

(5)    Phẫu thuật phòng ngừa:

Có khi phải cắt bỏ cả một cơ quan  nhằm ngăn ngừa sự xuất hiện ung thư nếu thấy nguy cơ ung thư là rất cao.

TD: Những phụ nữ có gen BRCA1 hoặc BRCA2 bị đột biến sẽ có nguy cơ mắc bệnh ung thư buồng trứng hoặc ung thư vú rất cao nên phải phẫu thuật cắt buồng trứng hoặc vú để phòng ngừa

Kỹ thuật mổ có gì tiến bộ?

Ngoài chuyện sợ “ung thư mà đụng dao, đụng kéo thì nó chạy tùm lum” bệnh nhân trước khi mổ còn sợ nhiều thứ khác: sợ đau, sợ xấu, sợ chết, sợ sau mổ sẽ nặng thêm do tai biến mổ. Phẫu thuật nội soi những năm gần đây được áp dụng trong ung thư có thể làm giảm các nỗi lo sợ này. Tuy nhiên không phải trường hợp nào cũng phẫu thuật nội soi được vì mục tiêu quan trọng nhất của ung thư là điều trị tận gốc nên phẫu đa số thường phẫu thuật hở mới đáp ứng được yêu cầu này.

Xin nhắc lại một điều quan trọng là phẩu thuật phương pháp điều trị quan trọng nhất có thể cứu sống các bệnh nhân ung thư ở giai đoạn sớm.